Σε μια ζωή που δυστυχώς δεν μπορείς να κάνεις αυτό που θέλεις …

Σκέφτηκα να γράψω αυτό το άρθρο με το που βγήκαν οι βαθμολογίες των πανελληνίων εξετάσεων και όταν με το καλό το blog έκανε την εμφάνισή του στον παγκόσμιο ιστό θα ήταν από τις πρώτες μου αναρτήσεις. Ωστόσο περίμενα μέχρι τα παιδιά να παραδώσουν τα μηχανογραφικά τους και σ’ αυτή τη περίοδο, της αναμονής τους για την οριστική είσοδο στις σχολές που έχουν επιλέξει, να αφιερώσουμε μερικές σκέψεις σε ένα κομμάτι της εκπαίδευσης που πονάει πολύ και που ούτε καν βλέπω να υπάρχει προοπτική βελτίωσης και αντιμετώπισης.

Και το καίριο ερώτημα είναι : ποια σχολή να επιλέξω; Τι θα ήθελα να κάνω στη ζωή μου;

Όλοι μας έχουμε περάσει από τα σχολικά θρανία και όλοι μας έχουμε βιώσει την αγωνία, το άγχος και την κούραση των εισαγωγικών πανελληνίων εξετάσεων. Κάποιοι με τις δέσμες άλλοι τώρα με τις κατευθύνσεις και γενικά σε όποιο σύστημα ο καθένας είναι ‘’τυχερός’’ να πέσει. Κάποιοι το πάλευαν από νωρίς και πέτυχαν το βαθμολογικό τους στόχο. Άλλοι τα έδωσαν όλα την τελευταία χρονιά και κατάφεραν να κερδίσουν αυτό που ήθελαν. Τέλος κάποιοι έμειναν πίσω περιμένοντας για τη νέα προσπάθεια της επόμενης χρονιάς. Και αφού τα βάσανα τέλειωσαν όλοι οι μαθητές προετοιμάζονται να συμπληρώσουν το μηχανογραφικό τους. Ποια σχολή να επιλέξω; Ποια πόλη; Ποιες σχολές έχουν άμεση αποκατάσταση; Είναι μερικά από τα ερωτήματα που ψάχνουν τις απαντήσεις τους στο μυαλό όλων των υποψηφίων.

Τι είναι όμως αυτό που καθοδηγεί τις επιλογές των υποψήφιων σπουδαστών στις διάφορες σχολές; Ποιοι παράγοντες επιδρούν στις αποφάσεις τους; Κάνουν άραγε τη σωστή επιλογή; Τελικά αυτό που επιλέγουν είναι αυτό που πραγματικά θέλουν ή κάτι άλλο τους οδήγησε στην τελική επιλογή τους; Τα ερωτήματα δεν έχουν τελειωμό σ’ αυτές τις άθλιες συνθήκες του εκπαιδευτικού μας συστήματος και της υφής της κοινωνίας μας υπό το βλέμμα των οποίων η νέα γένια θα καθορίσει τις επιλογές της για το μέλλον.

Ας το παραδεχτούμε όλοι. Στην εκπαίδευση μας δεν υπάρχει Επαγγελματικός Προσανατολισμός. Τα παιδιά επιλέγουν εντελώς διαισθητικά το τι θα ήθελαν να ακολουθήσουν στην μελλοντική επαγγελματική τους καριέρα. Αλλά και αν αυτό δεν είναι αρνητικό γιατί στο κάτω κάτω ήταν δική τους επιλογή γιατί να παρασύρονται από άσχετους καθηγητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που νομίζουν ότι γνωρίζουν ποιο είναι το καλό για το μέλλον των παιδιών. Μιλάω φυσικά γι’ αυτούς τους καθηγητές που τόσα χρόνια στο γυμνάσιο και στο λύκειο μας έκαναν να κατανοήσουμε πέρα για πέρα ότι έχουν εγκαταλείψει την έννοια του επαγγέλματος τους ως λειτούργημα και ότι λειτουργούν (είναι πλέον στην ιδιοσυγκρασία τους) με τη κουλτούρα ενός σάπιου, αδιάφορου και έντονα ακαμάτη δημόσιου υπαλλήλου. Με γνώσεις απόλυτα ‘’μπακαλίστικες’’ και με άγνοια τομέων όπως η συμβουλευτική και η ψυχολογία παίρνουν στο λαιμό τους καριέρες και ταλέντα. Φυσικά υπάρχουν φωτεινές εξαιρέσεις αλλά δυστυχώς είναι ελάχιστες και δεν διορθώνουν τα άσχημα της κατάστασης.

Αλλά αφού κατηγορήσαμε τους καθηγητές θα ήταν άδικό γι’ αυτούς να μην επιρρίψουμε ευθύνες στο σχολείο και στο εκπαιδευτικό μας σύστημα γενικά. Γιατί ποιος εκπαίδευσε και ποιος προσέφερε κατάρτιση σε όλους αυτούς που υπερηφανεύονται ότι είναι κομμάτι της εκπαίδευσης; Ποιος τους έδωσε το δικαίωμα να συναναστρέφονται και να επηρεάζουν τις νεαρές ψυχές; Ποιοι από όλους αυτούς τους φιλόλογους, τους μαθηματικούς, τους φυσικούς έχουν γνώσεις παιδαγωγικής και ψυχολογίας. Γιατί, εντάξει, καλά είναι τα αρχαία, καλές και οι εξισώσεις αλλά η μόρφωση δεν είναι μόνο γνωστική αλλά πολύ περισσότερο πρέπει να είναι ολόπλευρη και ουσιαστική.

Αλλά όταν βλέπεις αυτά αρχίζεις να υποψιάζεσαι ότι η κοινωνία και οι πολιτικές που ακολουθούνται θέλουν να σε οδηγήσουν σε μια κατάστασης απάθειας και προκαθορισμού των επιλογών σου. Όλα είναι ελεγχόμενα και ουσιαστικά δεν καθορίζεις εσύ τις επιλογές σου. Όταν επί τρία χρόνια στο λύκειο τρέχεις από το ένα φροντιστήριο στο άλλο και δεν έχεις ελεύθερο χρόνο ούτε για τον εαυτό σου πώς να σκεφτείς τι είναι αυτό που σου ταιριάζει για το μέλλον και τι θα ήθελες να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της επαγγελματικής σου ζωής μελλοντικά. Όλα είναι κομμάτι ενός φαύλου κύκλου που σε οδηγεί στο ίδιο σημείο. Σε μια ζωή που δυστυχώς δεν μπορείς να κάνεις αυτό που θέλεις. Και αν τελικά κατά τύχη τα καταφέρεις και νοιώθεις καλά με τις αποφάσεις και τις επιλογές σου θα πρέπει να έχεις την δύναμη να συμβάλλεις σε κάτι που αποτελεί αγκάθι στην εκπαίδευση και που τείνει να εξαλείψει κάθε μορφή ελεύθερης επιλογής και ανεξαρτησίας. Μπορείς να το κάνεις με το δικό σου τρόπο μέσα από τη δουλειά σου και την επαγγελματική σου καριέρα.

Ολοκληρώνοντας κρίνουμε αναγκαία μια μικρή παρατήρηση. Όλοι ξέρουμε ότι έχει ξεκινήσει με τις καλύτερες των προθέσεων ο διάλογος για την παιδεία και τη αναμόρφωση του λυκείου. Αν είναι να επισημάνουμε κάποια αναγκαία ζητήματα που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη σίγουρα θα θέταμε σε πρώτη προτεραιότητα τον επαγγελματικό προσανατολισμό και το ρόλο του στην εκπαίδευση καθώς επίσης και τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης των καθηγητών της δευτεροβάθμιας.

Υ.Γ. Μια εικόνα του συστήματός μας. Τέλεια αποτύπωση από το γνωστό σκιτσογράφο Κώστα Μητρόπουλο

Η παιδαγωγική του ελεύθερου χρόνου και ο ρόλος του Δασκάλου!

Ο τομέας της εκπαίδευσης αγγίζει, συνδιαμορφώνει και εξελίσσει ένα σύνολο αλληλοσχετιζόμενων μεταξύ τους παραγόντων. Στοχεύοντας ιδιαίτερα στη βάση της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης γίνεται κατανοητό πως, Γονείς, Μαθητές, Δάσκαλοι, Τριτοβάθμια Εκπαίδευση (εκπαίδευση δασκάλων) και η Πολιτεία ως ‘’πανόπτης’’ των πάντων, διαμορφώνουν ο καθένας για το δικό του μερίδιο απόψεις οι οποίες εν τέλει γίνονται ενέργειες δράσης στο επίπεδο του σχολείου. Ωστόσο, αυτό που μας απασχολεί είναι, πολύ απλά, ο καθένας να μπορεί να κατανοεί το ρόλο του με βάση τα δικά του δεδομένα αποβλέποντας παράλληλα, στις συνδιαλλαγές του με τους άλλους παράγοντες, να λαμβάνει σοβαρά υπόψη του τις ιδιαιτερότητες, το χαρακτήρα και τις ψυχολογικές παραμέτρους που ενσωματώνουν στην ιδιοσυγκρασία τους τα υπόλοιπα υποσύνολα.

Εξειδικεύοντας την αναφορά μας θα μας απασχολήσουν οι παράγοντες εκείνοι και τα στοιχεία που επιδρούν στην παιδαγωγική αξιοποίηση ή μη του ελεύθερου χρόνου των μικρών μαθητών κατά την περίοδο της εμπειρίας τους στις σχολικές τάξεις του δημοτικού ως απόρροια της δουλειάς και της σωστής καθοδήγησης του δασκάλου. Έχουν οι μαθητές ελεύθερο χρόνο; Πώς τον αξιοποιούν; Και αν δεν έχουν ελεύθερο χρόνο, ποιοι είναι οι λόγοι που συντελούν σ’ αυτό; Τι πρέπει να γίνει; Ποια είναι τα βασικά αίτια; Ποιες θα πρέπει να είναι οι ενέργειες του δασκάλου; Πριν προχωρήσω στην περαιτέρω παρουσίαση των απόψεών μου που είναι καθαρά εμπειρικές και προσωπικές να επισημαίνω εξαρχής, ότι οι θέσεις και τα στοιχεία είναι καθαρά προσωπικά και φυσικά εμπίπτουν στην όποια κριτική σας. Ίσως αργότερα επανέλθουμε στο θέμα με βιβλιογραφικές αναφορές κρίνοντας τότε και οι ίδιοι τον εαυτό μας.

Ο δάσκαλος του δημοτικού σχολείου εκπαιδεύεται κατάλληλα για να μπορέσει να ανταπεξέλθει όσο το δυνατόν καλύτερα στις απαιτήσεις τόσο του Αναλυτικού Προγράμματος όσο και των δυνατοτήτων και των μοναδικών ιδιαιτεροτήτων των μαθητών του. Στο πλαίσιο αυτό οι δάσκαλοι για τους οποίους, δεχόμαστε ως βάση ότι κάνουν το καλύτερο που μπορούν, συχνά, στην προσπάθειά τους να ανταπεξέλθουν στους στόχους του ΑΠΣ (αναλυτικό πρόγραμμα) και στις απαιτήσεις του, φορτώνουν τα παιδιά με πλήθος δραστηριοτήτων αγνοώντας ότι γι’ αυτά και ο ελεύθερος χρόνος είναι εξίσου σημαντικός και έχει παιδαγωγικό χαρακτήρα. Κανείς όμως δεν σκέφτηκε ποτέ να δώσει απάντηση στο εξής ερώτημα: Πότε οι μαθητές αποκτούν σημαντικές δεξιότητες για τον εαυτό τους; Όταν παίζουν με τους φίλους τους ποδόσφαιρο ή μπάσκετ μαθαίνοντας σ’ αυτό το πλαίσιο την αξία του ομαδικού παιχνιδιού, την έννοια της συνεργασίας, της υπακοής σε κανόνες, του ευ αγωνίζεσθαι και του fair play; Ή όταν μαθαίνουν να λύνουν επιτυχώς πράξεις μαθηματικών;

Σίγουρα δεν θα είμαστε αφοριστικοί και δεν θα μπούμε στη διαδικασία απάντησης σε τέτοιου είδους ερωτήματα. Κάθε δραστηριότητα που γεμίζει το πρόγραμμα της καθημερινής ζωής ενός παιδιού είναι εξίσου σημαντική και εποικοδομητική γι’ αυτό. Ο ελεύθερος χρόνος είναι πολύς ουσιαστικός για τα μικρά παιδιά και αυτό είναι κάτι που πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους οι δάσκαλοι στο ‘’μετά-πλάνο’’ τους που τίθεται σε λειτουργία από τη στιγμή που τα παιδιά φεύγουν από το σχολείο. Εξίσου σημαντικοί οι γνωστικοί, οι δεξιοτήτων και οι συναισθηματικοί στόχοι, οι δραστηριότητες υλοποίησης και η αξιολόγηση αλλά μετά το σχολείο, ποιοι στόχοι τίθενται και πώς υλοποιούνται; Ποιες είναι οι διαδικασίες αξιολόγησης που εφαρμόζονται στις εξωσχολικές δραστηριότητες; Όλα αυτά θα πρέπει να απασχολήσουν το δάσκαλο που στοχεύει στην ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού και να τον προβληματίσουν. Ασφαλώς δεν μπορεί να υπεισέλθει ολοκληρωτικά στη πραγματικότητα του παιδιού και μαθητή του αλλά τουλάχιστον μπορεί να καθορίσει μια μορφή, έναν τρόπο πολλαπλής ανάπτυξης του χαρακτήρα του. Και πώς μπορεί να γίνει αυτό;

Η απάντηση είναι δύσκολη και απλά θα αποπειραθούμε να τη δώσουμε εν μέρει. Καταρχάς η όλη ουσία έγκειται στο να μπορέσει ο δάσκαλος να κερδίσει το σεβασμό του μαθητή μέσα από τη διεκπεραίωση της μαθησιακής διαδικασίας . Αν τα καταφέρει, τότε, ο μαθητής θα ‘’αρπάζει’’ στην κυριολεξία κάθε ερέθισμα που του δίνει ο δάσκαλος και θα το χρησιμοποιεί ως βάση και τεκμήριο όχι μόνο στο επίπεδο της μάθησης αλλά πολύ περισσότερο στο επίπεδο της αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου του. Από κει και πέρα ο δάσκαλος θα ήταν ωφέλιμο να προσδιορίσει ποια θα είναι αυτά τα ερεθίσματα λαμβάνοντας βέβαια υπόψη του τα ενδιαφέροντα και την ιδιοσυγκρασία του κάθε μαθητή. Τέλος εάν ο ίδιος διαπιστώσει ότι το ‘’μετά-πλάνο’’ τέθηκε σε λειτουργία δεν θα το αφήσει να περάσει έτσι. Την επόμενη μέρα στο σχολείο θα δώσει στο μαθητή του την κατάλληλη λαβή για να του αναπτύξει τα συναισθήματά του και να του περιγράψει το πώς αξιοποίησε τον ελεύθερό του χρόνο.

Γνωρίζω ότι όλα τα παραπάνω ακούγονται ιδανικά και πολύ όμορφα. Σίγουρα η πράξη είναι πολύ πιο δύσκολη και απαιτεί βαθιά γνώση του δασκάλου και εν μέρει , ταμπεραμέντο ελιγμών και ταλέντο. Από την άλλη απαιτείται και ουσιαστική συνεργασία με τους γονείς η συμβολή των οποίων αποβαίνει ουσιαστική στην προσπάθεια μιας κατά βάση και ουσία παιδαγωγικού χαρακτήρα ανάπτυξης του παιδιού. Με άλλα λόγια οι δάσκαλοι έχουν να αντιμετωπίσουν πολλά μέτωπα προκειμένου να ανταπεξέλθουν με τον καλύτερο τρόπο στη δουλεία τους. Ταυτόχρονα είναι εκ των ων ουκ άνευ δεδομένη η προϋπόθεση μιας δια βίου μάθησης και εκπαίδευσης του δασκάλου. Είναι πολύ δύσκολο γι’ αυτόν να αποφανθεί για αυτά που πρέπει να υποδείξει στο παιδικό του ακροατήριο. Πώς θα επηρεάσουν οι ενέργειές του την ψυχολογία των παιδιών; Ποια γνώμη θα σχηματίσουν τα μικρά πιτσιρίκια για το δάσκαλό τους; Μακροπρόθεσμα ο δάσκαλος θα διατηρήσει την αξία του στη μνήμη των παιδιών ή θα τον απομυθοποιήσουν;

Όλα τα παραπάνω προβλημάτιζαν, προβληματίζουν και θα συνεχίσουν να προβληματίζουν τους δασκάλους σε κάθε στιγμή της επαγγελματικής τους καριέρας. Κάθε φορά που οι μαθητές θα αλλάζουν και θα παίρνουν νέα θέση στη ψυχή του, ο ίδιος θα οφείλει να είναι εκεί όχι γιατί του το υπαγορεύει το επάγγελμα και η υποχρέωση αλλά γιατί του το υποδεικνύει η ίδια του η ψυχοσύνθεση και η λογική ενός δασκάλου που αντιλαμβάνεται τη σπουδαιότητα και τη σοβαρότητα του έργου του.